Ubezpieczenie społeczne polskich marynarzy w UE/EOG

Ubezpieczenie społeczne polskich marynarzy w UE/EOG

Wstęp

Nieodzowną kwestią wymagającą ustalenia, które jest ściśle związana z zatrudnieniem na morzu jest ustalenie sytuacji ubezpieczeniowej w zakresie ubezpieczenia społecznego polskich marynarzy pracujących pod obcymi banderami na rzecz zagranicznych armatorów. Kwestia ta rodzi liczne problemy w praktyce, dlatego też w poniższym artykule zostały przedstawione regulacje, które rozstrzygają te kwestie.

Od dnia przystąpienia Polski do UE polski system zabezpieczenia społecznego podlega koordynacji tj. dostosowania i łączności z systemami zabezpieczenia społecznego UE.

Co do zasady, marynarze zatrudniani są w oparciu o umowy o pracę i w tym kontekście poniżej zostały opisane zasady podlegania przez nich ubezpieczeniom społecznym.

Źródła prawa i ich obowiązywanie

Do 1 maja 2010 r. zastosowanie znajdowało rozporządzenie 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 149 z 05.07.1971 r., str. 2, z późn. zm.) oraz rozporządzenie 574/72, określające sposób realizacji rozporządzenia 1408/71 (Dz. Urz. WE L 74 z 27.03.1972 r.). Rozporządzenia te miały zastosowanie do państw członkowskich UE, EOG oraz Szwajcarii.

Od dnia 1 maja 2010 r. obowiązywać zaczęło rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30.04.2004 r., str. 1, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30.10.2009 r., str. 1, z późn. zm.). W tym miejscu należy wskazać, że ww. przepisy obowiązywały w Państwach Członkowskich UE do 27 czerwca 2012 r., natomiast w stosunku do Szwajcarii zaczęły obowiązywać od 1 kwietnia 2012 r a do Państw EOG od 1 czerwca 2012 r.

Natomiast, od dnia 28 czerwca 2012 r. we wszystkich Państwach Członkowskich zaczęły obowiązywać przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (Dz. Urz. UE L 149 z 08.06.2012 r., str. 4). Ww. przepisy zostały przyjęte przez Państwa EOG w dniu 2 lutego 2013 r. Jednakże, Szwajcaria w dalszym ciągu stosuje przepisy rozporządzeń 883/2004 i 987/2009 przed zmianami wprowadzonymi przez rozporządzenie 465/2012.

Sytuacja polskich marynarzy do 1 maja 2010 roku

Do 1 maja 2010 roku zgodnie z art. 13 ust. 2c rozporządzenia 1408/71 osoba, zatrudniona na statku pływającym pod banderą Państwa Członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego państwa. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu określany jest przez ustawodawstwo tego państwa pod którego banderą statek pływa. Natomiast, w myśl art. 14b ust 1 osoba zatrudniona przez przedsiębiorstwo, z którym jest zwykle związana, zarówno na terytorium Państwa Członkowskiego lub na pokładzie statku, który pływa pod banderą Państwa Członkowskiego, która została skierowana przez to przedsiębiorstwo na pokład statku pływającego pod banderą innego Państwa Członkowskiego w celu wykonywania tam pracy na rzecz tego przedsiębiorstwa, zgodnie z warunkami określonymi w art. 14 ust. 1, podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego. Jest to jedynie wyjątek od zasady prawa bandery statku, który znajdzie zastosowanie w przypadku zatrudnienia przez polskiego pracodawcę i oddelegowania do pracy na statku pływającym pod obcą banderą, co w Polsce nie jest powszechne. Co więcej, ustęp 4 wskazuje, że osoba zatrudniona na pokładzie statku pływającego pod banderą Państwa Członkowskiego i wynagradzana przez przedsiębiorstwo lub osobę, której zarejestrowana siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajduje się na terytorium innego Państwa Członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego ostatniego państwa, o ile jej miejsce zamieszkania znajduje się na terytorium tego państwa; przedsiębiorstwo lub osobę, która wypłaca wynagrodzenie, uważa się za pracodawcę do celów stosowania tego ustawodawstwa. Ww. wyjątek znajduje zastosowanie gdy zarówno miejsce zamieszkania marynarza jak i siedziba przedsiębiorstwa eksploatującego statek znajduje się w Polsce.

Sytuacja polskich marynarzy od 1 maja 2010 roku

Od dnia 1 maja 2010 zastosowanie znajduje art. 11 ust 4, który stanowi, że do celów stosowania przepisów niniejszego tytułu, praca najemna lub praca na własny rachunek wykonywana normalnie na pokładzie statku na morzu pod banderą Państwa Członkowskiego uważana jest za pracę wykonywaną w tym Państwie Członkowskim. Jednakże osoba zatrudniona na pokładzie statku pod banderą Państwa Członkowskiego a otrzymująca wynagrodzenie za taką pracę od przedsiębiorstwa lub osoby, których siedziba lub miejsce prowadzenia działalności są w innym Państwie Członkowskim, podlega ustawodawstwu tego ostatniego Państwa Członkowskiego, jeżeli zamieszkuje w tym Państwie. Do celów stosowania wspomnianego ustawodawstwa, przedsiębiorstwo lub osoba wypłacająca wynagrodzenie uważana jest za pracodawcę. Co do zasady, regulacje nowego rozporządzenia 883/2004 nie wprowadziło odmienności w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy. Zasadą jest podleganie ubezpieczeniom społecznym według prawa bandery statku, na którym marynarz wykonuje pracę. Możliwym jest podleganie ubezpieczeniom społecznym przez wzgląd na miejsce zamieszkania marynarza o ile przedsiębiorstwo, którego siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajdują się w tym samym państwie.

Od dnia 28 czerwca 2012 r. obowiązuje rozporządzenie 465/2012 r. zmieniające rozporządzenie 883/2004 natomiast nie wprowadza ono żadnych różnic w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy.

Zasady dotyczące podlegania ubezpieczeniu społecznemu marynarzy w Państwach Członkowskich (m.in. Wielka Brytania, Norwegia)

Analizując powyższe, dla polskich marynarzy chcących rozstrzygnąć swoją sytuację ubezpieczeniową decydujące jest prawo państwa bandery, pod którą pływa statek. Państwo bandery może zwalniać z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego marynarzy nierezydentów, ale o tym decyduję przepisy wewnętrzne danego Państwa Członkowskiego.

W tym miejscu należy wskazać, że w Europie w sumie dwa Państwa w pełni egzekwują podleganie ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy, a są nimi Wielka Brytania oraz Norwegia.

W Wielkiej Brytanii marynarze nierezydenci podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jeżeli wykonują pracę na statkach podnoszących banderę Wielkiej Brytanii. Co więcej, marynarze podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii w przypadku pracy dla spółki mającej siedzibę w Wielkiej Brytanii albo dla agenta tej spółki wypłacającego w jej imieniu wynagrodzenie, który dla celów ubezpieczenia społecznego traktowany jest jak pracodawca marynarza (nawet jeżeli statek nie podnosi bandery Wielkiej Brytaniii). W przypadku wykonywania pracy na brytyjskich wodach terytorialnych albo na szelfie brytyjskim na terytorium Morza Północnego marynarz bezwzględnie podlega ubezpieczeniom społecznym i podatkom w Wielkiej Brytanii.

Marynarze pracujący na statkach pływających pod banderą norweską (wpisanych do rejestru NIS albo NOR) podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu w Norwegii jeżeli są obywatelami EOG albo gdy statek eksploatowany jest na wodach terytorialnych Norwegii, w tym na norweskim szelfie kontynentalnym. W przypadku polskich marynarzy pracujących na statkach podnoszących banderę norweską podlegają oni ubezpieczeniom społecznym w Norwegii – praca na statkach zarejestrowanych w NOR albo praca na szelfie norweskim, bądź są zwolnieni z podlegania ubezpieczeniom społecznym – praca na statkach zarejestrowanych w NIS (co reguluje szczególne porozumienie pomiędzy władzami państw). W Norwegii w przypadku powstania obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zagraniczni marynarze (bądź ich pracodawcy) obowiązani są wpłacać składki na rachunek Skatteetaten (COFTA –Centralny Urząd Podatkowy ds. Zagranicznych).

Z uwagi na fakt, że składki na ubezpieczenie społeczne zarówno w UK jak i w Norwegii odprowadza się do instytucji podatkowych, nawet pomimo nieistnienia obowiązku podatkowego po stronie marynarzy w tym państwie, istnieje wysokie prawdopodobieństwo otrzymania wezwania do zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne odpowiednio z HMR&C albo ze Skatteetaten.

Pracodawca zagraniczny, a dobrowolne ubezpieczenie społeczne polskich marynarzy

Pracodawca Zagraniczny mający siedzibę poza terytorium Unii Europejskiej nie zapewnia pracownikowi objęcia systemem ubezpieczenia społecznego państwa siedziby Pracodawcy Zagranicznego, chyba że przepisy państwa jego siedziby nakładają na niego taki obowiązek.

Pracodawca Zagraniczny mający siedzibę na terytorium Unii Europejskiej lub poza terytorium Unii Europejskiej nie zapewnia w żadnym wypadku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w Polsce. Jeśli polski marynarz nie będzie objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym przez wzgląd na banderę statku, nie będzie objętym żadnym ubezpieczeniem, chyba że skorzysta z dobrowolnego ubezpieczenia społecznego.

Jeśli dojdzie do sytuacji, w której pracownik sektora morskiego nie będzie ubezpieczony, powinien rozważyć dobrowolne opłacanie składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i zdrowotne w Polsce. Brak takiego ubezpieczenia w Polsce, skutkować może:
• brakiem prawa do emerytury lub renty,
• brakiem prawa do zasiłku chorobowego,
• obowiązkiem odpłatnego nabywania wszelkich świadczeń zdrowotnych świadczonych na rzecz Pracownika i członków jego rodziny nie objętych osobnym ubezpieczeniem zdrowotnym (badania, zabiegi, rehabilitacja).

Podkreślić należy, iż polscy marynarze przez wzgląd na zatrudnienie u zagranicznych pracodawców nie posiadają obowiązkowego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce, co nie stoi na przeszkodzie w złożeniu wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym w Polsce.

Na mocy art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 137 z 1998 roku, poz 887) Pracownik, na wniosek, może zostać objęty dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym w Polsce. Stosowne wnioski należy składać w oddziale ZUS właściwym ze względu na miejsce zamieszkania Pracownika. Pracownik objęty jest dobrowolnym ubezpieczeniem od dnia wskazanego w złożonym wniosku, nie wcześniej jednak niż z dniem złożenia ww. wniosku.  Zgodnie z art. 16 ust. 4 pkt 2 wyżej wskazanej ustawy Pracownik zawsze finansuje wszystkie w/w składki z własnych środków.

Wnioski
Obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu marynarzy determinowany jest przez przepisy międzynarodowe oraz jest uzależniony od wielu czynników związanych z zatrudnieniem konkretnego marynarza, dlatego sytuację ubezpieczeniową każdego marynarza należy analizować indywidualnie.

Mateusz Romowicz 

http://www.kancelaria-gdynia.eu

facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz

Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.

Fot. Wikimedia Commons