Mija dziesięć lat od powołania przez prezydentów Polski i Chorwacji Inicjatywy Trójmorza służącej wzmocnieniu gospodarek państw Europy Środkowej. Obecnie zrzesza ona 13 unijnych państw zamieszkanych przez 120 milionów obywateli, a w jej ramach realizowane są 143 projekty energetyczne i infrastrukturalne.
W 2014 roku amerykański think-tank Atlantic Council opublikował raport „Completing Europe” („Uzupełnianie Europy”), w którym postulowano budowę korytarza energetycznego, transportowego i telekomunikacyjnego od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego i Adriatyku. Zwrócono w nim uwagę na niewystarczającą integrację Europy Środkowej z Zachodnią oraz brak połączenia Północ-Południe w tej części kontynentu.
Raport zainspirował ówczesną prezydent Chorwacji Kolindę Grabar-Kitarović i prezydenta Polski Andrzeja Dudę do powołania Inicjatywy Trójmorza - nazywanej w skrócie 3SI od angielskiego „Three Seas Initiative” - której celem było zbliżenie polityczne i gospodarcze północnej oraz południowej części Europy Środkowej.
Podczas pierwszego szczytu Trójmorza, który odbył się w Dubrowniku w Chorwacji w 2016 roku, polski prezydent mówił, że „dotąd Europa rozwijała się, inwestując przede wszystkim na osi Wschód–Zachód, dlatego kluczowym filarem rozwoju jest budowanie spójności regionu od Bałtyku po Adriatyk i Morze Czarne, czyli oś Północ–Południe”. A w 2017 roku, podczas Forum GLOBSEC, polski prezydent powiedział, że zdecydował się uczynić Inicjatywę Trójmorza jednym z priorytetów swojej prezydentury. „To inicjatywa o charakterze nie tyle politycznym, co infrastrukturalnym i gospodarczym” – podkreślił.
Na początku do Inicjatywy przystąpiło 12 unijnych państw: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia. W 2023 roku dołączyła Grecja, a Ukraina i Mołdawia, jako państwa nieunijne, są krajami stowarzyszonymi.
Kolejne spotkania liderów państw skupionych wokół tej platformy współpracy odbyły się w Polsce w 2017 roku - wtedy gościem szczytu był ówczesny prezydent USA Donald Trump - w Rumunii (2019 i 2023 r.), Słowenii (2019 r.), Estonii (2020 r.), Bułgarii (2021 r.), na Łotwie (2022 r.) i Litwie (2024 r.). Podczas ostatniego szczytu przyjęto tzw. Deklarację wileńską, zgodnie z którą Inicjatywa Trójmorza ma czterech strategicznych partnerów: Komisję Europejską, USA, Niemcy i Japonię.
Pod względem powierzchni kraje Trójmorza stanowią prawie jedną trzecią Unii Europejskiej. W 2014 roku wytwarzały ponad 17 proc. unijnego PKB wg cen bieżących (dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego).
Współpraca w ramach Trójmorza ma być szansą na pokonanie barier infrastrukturalnych Europy Środkowej. Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej Inicjatywy rozpoczęto 143 priorytetowe projekty gospodarcze - infrastrukturalne i energetyczne, a szacowana wartość inwestycji wynosi 111 mld euro.
Wg oficjalnej strony internetowej prezydenta RP „do najistotniejszych z perspektywy strategicznych interesów Rzeczypospolitej należą: interkonektory gazowe z Litwą i Słowacją, droga ekspresowa Via Carpatia, kolejowy korytarz sieci bazowej TEN–T Bałtyk–Adriatyk, Rail–2–Sea – połączenie kolejowe pomiędzy portami w Gdańsku i Konstancy”.
Inne projekty to stworzenie wspólnego indeksu giełdowego CEEplus zrzeszającego ponad 100 największych spółek z 7 państw (Chorwacji, Czech, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Węgier), utworzenie wspólnego Funduszu Inwestycyjnego, a następnie rozpoczęcie prac nad jego następcą. Powstał także Fundusz Innowacji.
W ramach Inicjatywy odbywają się nie tylko spotkania głów państw. W 2021 roku powołano Samorządowy Kongres Trójmorza i Forum Gospodarcze, skupiające przedstawicieli samorządów terytorialnych i poszczególnych branż w 3SI. W corocznych spotkaniach, w tym także Forum Regionów Inicjatywy Trójmorza, uczestniczy ponad 700 specjalistów z różnych dziedzin.
Ponadto od 2022 roku istnieje Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza, które zajmuje się rolą tego regionu w budowie społeczeństwa obywatelskiego, a istniejąca od 2023 roku Sieć Uniwersytetów ma na celu wspólne rozwijanie innowacji. W 2024 roku powstała także Sieć Współpracy Kulturalnej.
Podczas ubiegłorocznego szczytu w Wilnie prezydent Duda powiedział, że „w ciągu ostatnich dziewięciu lat Inicjatywa Trójmorza stała się najważniejszą platformą regionalnej współpracy w naszej części Europy”.
Moim zdaniem także w Unii Europejskiej. Jesteśmy silą napędową europejskiej ekonomii i świetnym miejscem dla inwestycji w obecnych niespokojnych czasach – podkreślił prezydent.
Według Instytutu Europy Środkowej „część projektów realizowanych przez państwa 3SI ma wyraźny charakter infrastruktury podwójnego zastosowania. Konieczność zapewnienia wysokich zdolności szybkiego przerzutu i mobilności wojsk na wschodniej flance NATO sprawia, że 3SI ma niebagatelne znaczenie wojskowe”.
Przed rozpoczętym w poniedziałek szczytem Trójmorza w Warszawie, prezydent Duda przypomniał w rozmowie z „Tygodnikiem Solidarność”, że platforma ta stała się niezwykle przydatna „w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, kiedy Rosja zakręciła kurek z gazem Polsce i innym państwom”. Pomocne okazały się zbudowane w ramach Trójmorza interkonektory gazowe między Polską a Litwą oraz Polską a Słowacją.
mrb/ ag/ mow/
USD
EUR
CHF
GBP