Marine Insurances, czyli ubezpieczenia morskie to odmiana specjalistycznych ubezpieczeń gospodarczych, która wyróżnia się autonomicznymi regulacjami prawnymi.
Cechą szczególną tej sfery ubezpieczeń jest ich wyłączny związek z szeroko pojętym prawem morskim i jego poszczególnymi instytucjami m.in. takimi jak: odpowiedzialność prawna armatora lub przewoźnika morskiego, powstanie roszczeń na skutek konkretnych zdarzeń na morzu np. kolizji morskich. Zawarcie przez armatora czy przez inny podmiot związany z branżą morską odpowiedniej umowy ubezpieczenia w celu ochrony swojego interesu majątkowego i gospodarczego to nie tylko możliwość, ale aktualnie jedna z podstawowych decyzji bardzo często warunkujących dalszy los przedsiębiorstwa armatorskiego na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń.
Objęcie ochroną ubezpieczeniową ma przede wszystkim zagwarantować ubezpieczonemu zminimalizowanie negatywnych skutków finansowych, które mogą wyniknąć z ewentualnej szkody powstałej na skutek określonego zdarzenia mającego związek z uprawianiem żeglugi, czy też prowadzeniem działalności gospodarczej skorelowanej z działalnością morską. Z uwagi na wysokie ryzyka towarzyszące obrotowi morskiemu np. ryzyko utraty lub uszkodzenia ładunków o wysokiej wartości, a także niebezpieczeństwa morskie grożące armatorowi na każdym etapie działalności armatorskiej, odpowiedni dobór zakresu ubezpieczeń morskich jest jedną z kluczowych kwestii dotyczących podmiotów działających w sektorze gospodarki morskiej.
Charakter ubezpieczeń morskich i ich podział
Z uwagi na międzynarodowy charakter działalności morskiej (żeglugi) i na przenikanie znacznej ilości różnych systemów prawnych, należy zwrócić szczególną uwagę na bardzo międzynarodowy charakter ubezpieczeń morskich, co z kolei ma decydujący wpływ na ich specyfikę. Co do zasady ubezpieczenie morskie jest dobrowolne, jednak w praktyce brak ubezpieczenia oznaczałby brak ochrony ubezpieczeniowej statku, załogi czy ładunku, co skutkowałoby znaczącym obciążeniem finansowym przedsiębiorstwa morskiego na wypadek konkretnego zdarzenia skutkującego powstaniem szkody. Co więcej brak ww. ubezpieczenia mógłby uniemożliwić armatorowi rejestrację statku w danym rejestrze lub zablokować możliwości współpracy z potencjalnymi podmiotami planującymi przewozić towary na statkach armatora.
Do objęcia ochroną ubezpieczeniową dochodzi na skutek zawarcia stosownej umowy ubezpieczeniowej. Przy czym strony zawierające umowę mogą ukształtować stosunki zobowiązaniowe wedle własnego uznania, bacząc aby nie naruszyć przy tym zasady swobody umów. Z reguły poprzez ochronę ubezpieczeniową ubezpieczyciel ma zagwarantować wypłatę pewnego świadczenia czy to dla ubezpieczonego czy to na rzecz osoby trzeciej na szkodę której powstaje, określone umową ubezpieczenia, zdarzenie.
Na przestrzeni lat ukształtowało się wiele podziałów ubezpieczeń morskich. Najczęstszym podziałem, który rysuje się w literaturze jest podział ze względu na przedmiot ubezpieczenia (a więc co podlegać będzie ubezpieczeniu). Na podstawie takiego kryterium podziału omawianych ubezpieczeń zauważyć można, iż ubezpieczenia te mogą być związane praktycznie z każdą branżą morską.
Niemniej jednak podziału ubezpieczeń morskich można dokonać przyjmując różne inne ich cechy jako kryterium wyróżniające:
1) Ubezpieczenie armatorskie – (shipowners insurances) obejmujące miedzy innymi ubezpieczenia statków (hull, insurance, casco), ubezpieczenia odpowiedzialności cywilinej (liability insurances) i ubezpieczenia frachtu (freight insurances)
2) Ubezpieczenia przewożonych i transportowanych ładunków (cargo);
3) Ubezpieczenia związane z branżą stoczniową (builders’ risks insurance);
4) Ubezpieczenia mające związek z morską działalnością wydobywczą (offshore insurances);
5) Ubezpieczenia związane z rybołówstwem (fishery risks insurances).
Armatorskie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
Aktualnie od wielu lat na międzynarodowym rynku ubezpieczeń morskich najistotniejszą rolę odgrywają armatorskie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych – tak zwane Stowarzyszenia lub Kluby P & I (Protection and Indemnity Associations), co oznacza dosłownie „Ochronę i Odszkodowanie”.
Kluby P & I to zasadniczo organizacje non-profit, oferujące swoim członkom – armatorom, na zasadzie wzajemności ochronę ubezpieczeniową od ryzyka odpowiedzialności cywilnej. Członkowie Klubów nie są zobowiązani do opłacania składek ubezpieczeniowych do jakich przywykliśmy, a jedynie do opłacania udziałów które obliczane są od tonażu danego statku. Z takich udziałów pokrywane są określone ryzyka według zasad określonych w tzw. Warunkach Klubowych (Rules). Podkreślenia wymaga fakt, że odpowiedzialność Klubów P & I nie jest co do zasady ograniczoną konkretną sumą ubezpieczenia. W sytuacji gdy, roszczenie danego podmiotu przekroczy określoną sumę ubezpieczenia (np. na skutek zderzenia statków) a właściwie sumę utworzoną w funduszu na podstawie opłacanych przez członków udziałów, członkowie danego Klubu zobowiązani są do dokonania dopłaty do funduszu w odpowiedniej wysokości.
Podstawowym obowiązkiem Klubu P & I (jak każdego ubezpieczyciela) jest wypłata odszkodowania lub też innego świadczenia w sytuacji powstania szkody spowodowanej niebezpieczeństwem objętym umową ubezpieczenia. Warto również zaznaczyć, że ubezpieczenie w Klubie P & I ma za zadanie zminimalizowanie potencjalnej odpowiedzialności (strat) za dane zdarzenie związane z działalnością morską przedsiębiorstwa i wsparcie, również prawnie, podmiotu ubezpieczonego. Obowiązek ten może podlegać modyfikacjom zawartym w umowie ubezpieczeniowej przez wzgląd na politykę przedsiębiorstwa armatorskiego. Należy zauważyć, iż obowiązek wypłaty świadczenia odszkodowawczego może w niektórych sytuacjach w ogóle nie wystąpić, a także może wygasnąć w wyniku określonego zachowania ubezpieczającego lub ubezpieczonego.
Ubezpieczenie w Klubie P & I cechuje zasadniczo wysoki poziom oferowanych usług na rzecz swoich członków, wynikający ze specjalizacji i doświadczenia nabytego w prowadzeniu międzynarodowych spraw związanych z żeglugą morską. Ubezpieczenie w Klubie P & I, przede wszystkim zapewnia ochronę dla takich podmiotów obrotu morskiego jak armatorzy, operatorzy czy czarterujący.
Ochrona ubezpieczeniowa
Ochrona ubezpieczeniowa zostaje zawarta na wypadek zdarzeń powstających poprzez komercyjne wykorzystywanie i eksploatowanie statku objętego ochroną ubezpieczeniową w transporcie morskim. Zasadniczo ma ono zabezpieczać roszczenia i zobowiązania osób trzecich. Co istotne, w głównej mierze ochrona ubezpieczeniowa ma zapewniać pokrycie wydatków, kosztów i zobowiązań mogących powstać między innymi na skutek takich zdarzeń jak:
1) Utrata życia pasażerów a także innych osób na statku;
2) Uszkodzenia ciała oraz choroby których mogą potencjalnie doznać członkowie załogi; pasażerowie, a także inne osoby zatrudnione albo przebywające na statku;
3) Utrata towaru / ładunku, jego uszkodzenie lub niedobór;
4) Kolizje statków czy też inne kolizje (np. z nabrzeżem);
5) Potencjalne uszkodzenie doków, bojek czy innych stałych obiektów pływających;
6) Zanieczyszczenia;
7) Grzywny i kary nakładane przez organizacje morskie;
8) Wykroczenia popełnianie przez członków załogi;
9) Koszty repatriacji członków załogi, koszty podmian;
10) Uszkodzenie mienia istniejącego na pokładzie ubezpieczonego statku;
11) Koszty związane ze zmianą kursu statku;
12) Koszty wynikające z zasad słuszności – GA – „General Avarage”.
Zakres ochrony ubezpieczeniowej ze strony Klubu P & I ma na celu kompleksową ochronę statku. Ponadto, ochrona taka jest również wykorzystywana w celu ubezpieczenia maszynowni statku oraz jego kadłuba (ram strukturalnych statku, wraz z wszystkimi pokładami nadbudówką, ale z wyłączeniem silników, maszty, drzewca, takielunku i sprzętu). Jak nadmieniono powyżej podstawowa zasada non-profit, oparta na zasadzie wzajemności odróżnia ubezpieczenie P & I od zwykłego ubezpieczenia morskiego. W ubezpieczeniu P & I członkowie danego klubu są zarówno ubezpieczycielami jak i ubezpieczonymi. W konsekwencji tak ustalonych zasad funkcjonowania ubezpieczenia P & I zakres zabezpieczenia oferowanego przez taki rodzaj ubezpieczenia armatorskiego jest niemożliwy do przyrównania do innych ubezpieczeń zarówno przez wzgląd na jego międzynarodowy charakter i finalną efektywność.
Ubezpieczenie armatorskie marynarzy-roszczenia marynarzy
Jeden z najczęstszych zakresów ochrony ubezpieczeniowej, z których korzysta armator to ubezpieczenie od roszczeń kierowanych pod jego adresem przez marynarzy np. wypłata świadczeń odszkodowawczych lub też innych świadczeń m.in. chorobowych powstałych na skutek potencjalnych wypadków, których doznają marynarze zatrudnieni na statkach eksploatowanych przez armatora. Niestety w praktyce marynarz jest słabszą stroną kontraktu zawartego z armatorem, co też bywa wykorzystywane przez armatora i ubezpieczyciela, którzy starają się uniknąć jakiejkolwiek odpowiedzialności odszkodowawczej lub ją maksymalnie zminimalizować.
Należy przypomnieć, że armator powinien zapewnić marynarzom ochronę ubezpieczeniową na wypadek konkretnych zdarzeń, takich jak utrata życia, odszkodowania za powstałe w skutek wypadku uszczerbki na zdrowiu. Podkreślenia wymaga fakt, że co do zasady, każdy marynarz objęty jest ochroną ubezpieczeniową na wypadek konkretnych zdarzeń – chorób, wypadków przy pracy czy zgonów. Należy jednak pamiętać, iż ochrona ubezpieczeniowa po stronie armatora/pracodawcy nie zawsze jest sprzężona z obowiązkiem wypłaty określonych świadczeń. O ile teoretycznie ubezpieczyciel zobowiązany jest wypłacić odszkodowanie, o tyle jak wyżej zostało wskazane w pewnych okolicznościach obowiązek wypłaty zostaje wykluczony lub znacznie ograniczony. Ubezpieczenie morskie może być ograniczone w czasie np. na czas trwania kontraktu lub wyłączone w odniesieniu do określonych zachowań marynarza (np. spożywanie alkoholu, próba samobójcza).
Ponadto, odpowiedzialność ubezpieczyciela morskiego należy do szczególnej grupy przypadków odpowiedzialności odszkodowawczej. Przesłankami od których uzależniona jest wypłata świadczenia to przede wszystkim: warunek powstania szkody, objęcie danego zdarzenia zakresem ubezpieczenia oraz szczególna odmiana związku przyczynowo-skutkowego istniejącego pomiędzy danym powstałym zdarzeniem, a powstałą szkodą.
Uwagi wymaga fakt, iż coraz większym problemem praktycznym staje się odpowiedzialność armatora lub ubezpieczyciela w stosunku do osób nie będących marynarzami, w sytuacji gdy osoby zatrudnione na statku np. w charakterze podwykonawców, techników doznają wypadków przy pracy skutkujące śmiercią lub trwałym uszczerbkiem na zdrowiu, a okazuje się że ochrona ubezpieczeniowa, z której korzysta armator odnosi się tylko do członków załogi.
Wnioski
Rozwój branży szeroko pojętego shipping’u był i jest sprzężony z rozwojem ubezpieczeń i wykształceniem się odrębnej gałęzi specjalizującej się w ubezpieczeniach morskich. Podmioty w celu ochrony swoich interesów majątkowych coraz chętniej poszukują rozwiązań mogących skutecznie zabezpieczyć ich sytuację prawno- finansową w kontekście prowadzonej działalności na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń morskich. Aktualnie prawie wszystkie podmioty uprawiające żeglugę morską korzystają z ochrony ubezpieczeniowej w celu zabezpieczenia się przed powstałymi w trakcie działalności szkodami lub roszczeniami.
Obecnie najbardziej rozpowszechnioną formą ubezpieczeń morskich jest ubezpieczenie w Klubach P & I zapewniających szerokie spectrum ochrony ubezpieczeniowej związanej z branżą morską i uprawnianiem żeglugi przez różnego rodzaju podmioty.
Łukasz Pawłuszyński
http://www.kancelaria-gdynia.eu
www.facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz
Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.
USD
EUR
CHF
GBP