Blokada Kanału Sueskiego

50 lat temu Kanał Sueski otwarto po 8-letniej blokadzie. Wśród uwięzionych przez ten czas piętnastu statków znalazły się polskie frachtowce. Marynarze znaleźli sposób na przetrwanie.

Ever Given

Minęły cztery lata od całkowitej blokady Kanału Sueskiego spowodowanej przez utratę sterowności statku m/v Ever Given armatora Evergreen i uderzenia w brzeg podczas pokonywania drogi wodnej. Incydent wydarzył się 23 marca 2021 roku. Na skutek wypadku wstrzymano ruch statków, które zostały zmuszone do zakotwiczenia w okolicach obu wejść do kanału, w okolicach Port Saidu i Suezu. W trakcie blokady zgromadziło się łącznie około 430 jednostek oczekujących na przepłynięcie [1]. Oszacowano, że każdy dzień zamknięcia kanału powoduje 9 miliardów dolarów straty w światowej gospodarce, ponieważ tą drogą odbywa się transport około 12 proc. towarów ogólnego handlu [2].

Władze Egiptu ogłosiły, że cały incydent uczynił stratę w gospodarce krajowej wynoszącą 916 mln dolarów [3]. Statek zdjęto z mielizny i odholowano 29 marca, jednocześnie udrożniając kanał dla żeglugi. Gigantyczny regres został wyrządzony na skutek zamknięcia, które trwało zaledwie 6 dni, a ponad pięć dekad temu Kanał Sueski był zablokowany przez... 8 lat.

Żółta Flota

Był poranek 5 czerwca 1967 roku, kiedy konwój piętnastu statków pokonywał Kanał Sueski w kierunku północnym, planując dotarcie do Port Saidu w ciągu 12-16 godzin. W tym czasie niespodziewanie rozpętał się konflikt między Izraelem a Egiptem [4]. Pilot prowadzący konwój otrzymał z radiostacji w Ismaili rozkaz zatrzymania statków. Półwysep Synaj został opanowany przez wojska izraelskie, które dotarły do wschodniego brzegu kanału.

Chociaż konflikt zbrojny, zwany Wojną Sześciodniową, wkrótce zakończył się, doszło do uwięzienia statków na nieokreślony czas. Podczas działań wojennych, w celu sparaliżowania izraelskiej gospodarki koryto kanału zostało zawalone ogromną ilością gruzu, około 750 tys. szt. materiałów wybuchowych, a przy obu wejściach Egipcjanie zatopili dwa okręty [4]. Czternaście statków z ośmiu krajów zostało zatrzymanych na Wielkim Jeziorze Gorzkim, które jest największym akwenem na trasie kanału, niemal w połowie drogi między Port Said i Suez.

Amerykański s/s Observer był zmuszony do zakotwiczenia osobno na wodach Jeziora Timsah położonego na północ od Wielkiego Jeziora Gorzkiego, w pobliżu miasta Ismailia [5]. Po obu stronach jeziora żegluga była niemożliwa. Marynarze znaleźli się w bardzo niebezpiecznym miejscu, na linii frontu. Nisko nad nimi przelatywały pociski artyleryjskie i rakiety. Po sześciu dniach nastała cisza. Pył z piasków pustyni powoli osiadał na pokładach zakotwiczonych jednostek. Z tego powodu wkrótce otrzymały przydomek Żółtej Floty [6].

Wśród pechowych statków znalazły się dwa bliźniacze drobnicowce serii B-54 należące do Polskich Linii Oceanicznych: m/s Djakarta oraz m/s Bolesław Bierut. Załoga statku Djakarta uratowała 350 żołnierzy egipskich uciekających z Półwyspu Synaj [7].

„Najpierw były złączone ze sobą „Djakarta” i „Bierut”. Tworzyły one wyspę o nazwie "Djakbier". Później dołączono dwa angielskie: Port Invercargill i Scottish Star, przez co wyspa została przemianowana na “Djabiporst”.

Poczta z Jeziora Gorzkiego

Marynarze z uwięzionych statków w październiku 1967 roku spotkali się na m/s Melampus i założyli mikronację - Stowarzyszenie Wielkiego Jeziora Gorzkiego (Great Bitter Lake Association - GBLA), odkrywając, że wzajemna pomoc ułatwi przetrwanie w trudnych warunkach. Symbolem GBLA stała się kotwica z liczbą „14” umieszczona na boi pływającej na wodach Jeziora Gorzkiego [8].

W ramach współpracy organizowano regularne spotkania i regaty szalup ratunkowych z ożaglowaniem. Zawody odbywały się pod patronatem kapitana niemieckiego i polskiego. Ponadto każdy statek przyjął określone funkcje. Na pokładzie największego - brytyjskiego m/s Port Invercargill utworzono boisko do piłki nożnej, na szwedzkim m/s Killara korzystano z siłowni do ćwiczeń i basenu, na bułgarskim m/s Vasil Levski była sala kinowa, na niemieckim m/s Nordwind odbywały się niedzielne nabożeństwa, a na polskich frachtowcach urządzono szpital oraz pocztę, która stanowiła podstawową łączność z armatorami i rodzinami załóg [9].

Polscy marynarze wyrabiali koperty, pieczątki i znaczki oraz pracowali przy obsłudze listów. Władze egipskie zaakceptowały samorobne znaczki, dzięki czemu przesyłki mogły być wprowadzone do pocztowego obiegu. Wydruki wykonywano na hektografie na angielskim statku Melampus [10].

Igrzyska Olimpijskie

Latem 1968 roku odbywały się igrzyska olimpijskie w Meksyku. Marynarze z uwięzionych statków nie mogli oglądać zmagań sportowców, dlatego z inicjatywy Polaków urządzili własną Olimpiadę Jeziora Gorzkiego. Igrzyska rozegrano w 14 dyscyplinach: m.in. był turniej piłki nożnej, piłki wodnej, tenisa, skoki wzwyż, podnoszenie ciężarów, bieg na 25 m, strzelanie z łuku, nurkowanie i regaty [11].

Polacy wywalczyli na Igrzyskach w cztery złote medale, przez co znaleźli się na szczycie tabeli w klasyfikacji generalnej [10]. Zwycięzcy otrzymali medale wykonane własnoręcznie z falowanej blachy na statku m/s Bolesław Bierut. Olimpiada była największym wydarzeniem zorganizowanym przez Great Bitter Lake Association w trakcie 8-letniej niewoli.

Rotacja

Polskie Linie Oceaniczne zmieniały co cztery miesiące kompletne załogi, liczące 15 osób wraz z kapitanem, pracujące przy utrzymaniu polskich i angielskich. Armator angielski zlecił polskim załogom opiekę nad dwiema własnymi jednostkami. O wyjeździe na czteromiesięczną służbę na statku m/s Djakarta w 1971 roku wspominał pan Tadeusz Kawecki – starszy mechanik PLO:

“Wymiana załóg była bardzo skomplikowana. Z Warszawy do Kairu lecieliśmy samolotem LOT-u. Pobyt w hotelu w Kairze trwał dziewięć dni, bo tyle czasu trwała procedura organizacji przez wojsko egipskie przewozu przez linię frontową do brzegu Wielkiego Jeziora Gorzkiego. Na jeziorze czekała barka, która dostarczyła nas na m/s Djakarta.

Wojsko izraelskie obserwowało nasz transport z brzegu Synaju. Barka jednocześnie zabierała poprzednią załogę. Nie było nawet czasu na przekazywanie przy wymianie żadnych uwag dotyczących zakresu obowiązków.” – wspominał pan Tadeusz.

- „Załoga nasza opiekowała się Bierutem bez obsługi i Djakartą, na której pracowały non-stop agregaty prądotwórcze. Zadaniem załogi było dokonywanie co tydzień rozruchu urządzeń siłowni oraz wypompowywanie wód z zęzy, szczególnie z jednego angielskiego statku, którego cały ładunek stanowiły pochodzące z Nowej Zelandii gnijące owoce.”

Prąd elektryczny wytwarzały tylko Djakarta i niemiecki Nordwind. Na statku czechosłowackim m/s Lednice było czterech członków załogi. W nocy oświetlenie robili jedynie świecami. Podobnie czterech załogantów na bułgarskim m/s Vasil Levski oraz ośmiu na jednym niemieckim. Pozostałe statki były bez załóg z całkowicie zepsutym ładunkiem. Wszystkie stały na samej linii frontu. Przez lornetki dobrze widzieliśmy wojsko izraelskie na Półwyspie Synaj oraz egipskie na zachodnim brzegu. Między nimi była cisza. Natomiast często nad nami dochodziło do starć samolotów. Egipskie najczęściej uciekały.”

Opowieść o pobycie na Jeziorze Gorzkim pan Tadeusz kończy wspominając zaopatrzenie gastronomiczne: „Egipcjanie raz w miesiącu dostarczali nam barką żywność, warzywa i owoce oraz paliwo. Co jakiś czas przywozili dostawy przysyłane z Polski przez PLO. Na brytyjskim statku stojącym z nami ładownie były wypełnione beczkami różnego gatunku wina. kapitan Sylwester Wojas osobiście wydzielał wino z okazji Świąt Bożego Narodzenia, imienin kapitanów czy któregoś członka załogi i na Nowy Rok. Wydzielał wino także załogom innym statków.

Kapitan niemieckiego statku m/s Nordwind co niedzielę zapraszał nas na małe party częstując piwem specjalnie przysyłanym co miesiąc z Niemiec wraz z prasą i listami. Ponadto wszystkie załogi zajmowały się łowieniem ryb. W jeziorze było ich tak dużo, że takiej ilości już nigdy nie zobaczyłem. Nie odławiano ich przez parę lat. Kucharz przyrządzał przeróżne potrawy rybne jakie tylko istnieją na świecie.”

Powrót po 8 latach

Kolejny konflikt Izraela z koalicją egipsko-syryjską - wojna Jom Kipur w październiku 1973 roku – jedynie pogłębiła beznadzieję w oczekiwaniu na uwolnienie statków, ale tuż po niej Egipt uzyskał pełną kontrolę nad kanałem i już w lutym 1974 roku przystąpiono do oczyszczania kanału wraz z modernizacją budowli [12]. Na początku następnego roku wszystkie statki wstrzymane na Wielkim Jeziorze Gorzkim zostały wreszcie uwolnione. Pomimo wszelkich starań załóg dbających o maszyny większość statków nie nadawała się do dalszej podróży.

Kadłuby i pokłady były skorodowane przez niszczący pustynny piasek, a liczne usterki maszyn nieremontowanych przez 8 lat uniemożliwiały kontynuowanie rejsu. W przypadku polskich jednostek podjęto decyzję o ich sprzedaży greckiemu armatorowi. Statek m/s Djakarta o własnych siłach dopłynął do Port Saidu, ale do dalszej drogi użyto holowników [7].

Kiedy rozpoczęto holowanie, towarzyszący przez lata m/s Bolesław Bierut nawet nie mógł pożegnać dźwiękiem syreny, ponieważ została… przeżarta przez rdzę [10]. Jedynie dwa statki niemieckie dotarły samodzielnie do macierzystego portu. Przybycie do Hamburga w dniu 24 maja 1975 roku, w eskorcie wielu innych statków, jachtów, łodzi, samolotów akrobacyjnych i śmigłowców, oglądało z nabrzeży kilkadziesiąt tysięcy wiwatujących osób [8].

Otwarcie Kanału

Otwarcie Kanału Sueskiego nastąpiło 5 czerwca 1975 roku, dokładnie w 8. rocznicę rozpoczęcia Wojny Sześciodniowej. Prezydent Egiptu Anwar el-Sadat po rozmowach pokojowych z Izraelem uroczyście otworzył wyremontowaną budowlę [13]. Wystąpił w białym mundurze admirała na mostku niszczyciela Sixth of October prowadzącego ceremonialny konwój, nazywając okoliczność najszczęśliwszym dniem w jego życiu [14]. Od tamtego wydarzenia kanał został zablokowany zaledwie kilka razy na krótki czas.

W 2004 roku rosyjski tankowiec Tropic Brilliance uległ awarii i uderzył w brzeg kanału, powodując wstrzymanie ruchu na okres 3 dni [15]. W 2018 roku Japoński statek armatora OOCL z podobnych przyczyn spowodował zniszczenie brzegu kanału, fragmentu drogi publicznej i przejeżdżającego samochodu. Jednostka sprawnie została uwolniona, a kanał udrożniono po kilku godzinach [16].

Wypadek m/s Ever Given w 2021 roku był przyczyną najdłuższej blokady Kanału Sueskiego w ciągu ostatnich 50 lat.

Jan Kruszewski

Spis stron internetowych i literatury:
[1] Blockage of the Suez Canal, March 2021, https://porteconomicsmanagement.org/pemp/contents/part10/port-resilience/suez-canal-blockage-2021, dostęp w dniu 31-05-2025
[2] The cost of the Suez Canal blockage, https://www.bbc.com/news/business-56559073, dostęp w dniu 31-05-2025
[3] Egypt offered to drop $300 million of its $916 million lawsuit over the Ever Given… https://www.businessinsider.com/ever-given-egypt-cuts-down-its-compensation-claim-300-million-2021-5?IR=T, dostęp w dniu 31-05-2025
[4] There Once Was a Country in the Middle of the Suez Canal,
https://www.cntraveler.com/stories/2016-02-22/there-once-was-a-country-in-the-middle-of-the-suez-canal, dostęp w dniu 31-05-2025
[5] 15 Vessels Stranded In Suez Canal Since ’67, https://www.nytimes.com/1973/10/21/archives/15-vessels-stranded-in-suez-canal-since-67.html, dostęp w dniu 31-05-2025
[6] Trapped in the Suez Canal, https://scrlly.com/stories/trapped-in-the-suez-canal, dostęp w dniu 31-05-2025
[7] Adamczyk K., Drzemczewski J., Huras B., Polskie Linie Oceaniczne, Album Floty 1951-2011, Wyd. Porta Mare – Pomorska Oficyna Wydawniczo-Reklamowa, 2014, Gdynia
[8] Gefangen im Bittersee, https://www.mare.de/gefangen-im-bittersee-content-2305…, dostęp w dniu 31-05-2025
[9] Episode 376: Great Bitter Lake Association, https://99percentinvisible.org/episode/great-bitter-lake-association/, dostęp w dniu 31-05-2025
[10] Blokada Kanału Sueskiego w latach 1967-1975, Więźniowie Kanału: Statki i ludzie -
Andrzej Patro, https://www.graptolite.net/patro/suez1.html, dostęp w dniu 31-05-2025
[11] The Great Bitter Lake Olympics, September 1968, https://cathsenker.co.uk/the-great-bitter-lake-olympics-september-1968/, dostęp w dniu 31-05-2025
[12] Na przełomie lat 60. i 70. Kanał Sueski był zamknięty przez 8 lat, utknęły także polskie statki, https://www.portalmorski.pl/zegluga/47931-na-przelomie-lat-60-i-70-kanal-sueski-byl-zamkniety-przez-8-lat-utknely-takze-polskie-statki, dostęp w dniu 31-05-2025
[13] Egyptians Reopen Canal Amid Pomp, https://www.nytimes.com/1975/06/06/archives/egyptians-reopen-canal-amid-pomp-sadat-leads-first-convoy-through.html, dostęp w dniu 31-05-2025
[14] Suez Canal’s 1975 reopening remembered, https://egyptian-gazette.com/egypt/suez-canals-1975-reopening-remembered, dostęp w dniu 31-05-2025
[15] Suez Canal Opens After Stricken Tanker Refloated, https://www.arabnews.com/node/257910, dostęp w dniu 31-05-2025
[16] Car fell into a gap caused by grounding of container ship, https://www.seanews.com.tr/car-fell-into-a-gap-caused-by-grounding-of-container-ship/176403, dostęp w dniu 31-05-2025