Tajemnica pierwszego rejsu

W 1834 roku, po kilku podróżach po Starym Kontynencie, udał się w kierunku Nowego Świata. Badał wschodnie wybrzeża Stanów Zjednoczonych i Kanady. Zainteresował się też życiem niektórych indiańskich plemion. Dłużej obserwoał Huronów znad jeziora Ontario i Seminolów na Florydzie. Potem ruszył na Antyle, odwiedził Kubę, Meksyk, popłynął w górę rzek Missisipi i Ohio. W sumie spędził w Ameryce Północnej półtora roku dokonując odkrycia bogatych złóź miedzi w okolicach Jeziora Ontario na terytorium Kanady.

To był jednak dopiero początek jego wielkiej przygody. W 1836 roku widzimy go już wysiadającego ze statku w Rio de Janeiro. W Ameryce Południowej przepłynął 5 tysięcy kilometrów rzekami Rio Grande, Parana i La Plata. Był w Argentynie, Urugwaju i Brazylii, przez Andy dostał się do Chile. W Valparaiso wsiadł na brytyjski okręt wojenny Cleopatra, którym popłynął na północ zwiedzając zachodnie wybrzeża obu Ameryk, aż do Kalifornii. Ten etap podróży zajął mu również półtora roku.

Po powrocie do Valparaiso polski obieżyświat wsiadł na statek Fly, by poprzez Hawaje i Tahiti dotrzeć wiosną 1839 roku, do Nowej Zelandii. Stamtąd udał się do Australii, gdzie spędził cztery lata (do 1843 roku) dokonując odkryć, które przyniosły mu największą sławę. Co ciekawe, znamy dokładnie datę jego przyjazdu do Australii. „The Sydnej Gazette” doniosła bowiem, że 25 kwietnia 1839 roku do Port Jackson zawitała francuska barka o nazwie Justine, na pokładzie której przybył hrabia Traliski (czyli Strzelecki właśnie).

Wnętrze kontynentu australijskiego nie było wtedy jeszcze rozpoznane. Strzelecki zbadał najwyższe pasmo górskie Australii Wielkie Góry Wododziałowe, a jego nawyższy szczyt nazwał Górą Kościuszki. Odkrył też w nich pokłady złota, ropy naftowej i węgla brunatnego. Ustalił źródła największej australijskiej rzeki Murray. Udał się także na Tasmanię. Jak trudne to były przedsięwzięcia niech świadczy fakt, że przed jedną z ekspedycji Strzelecki, na wszelki wypadek, spisał testament.

Wiosną 1843 roku polski badacz rozpoczął podróż powrotną do Europy. Do Londynu dotarł poprzez Hongkong, Półwysep Malajski, Indie, Kair i Paryż. Wokółziemską pętlę zamknął więc po prawie dziesięciu latach.

W 1845 roku Strzelecki wydał w Anglii pierwszą, naukową książkę o Australii, która dla badaczy z całego świata przez wiele lat była podstawowym źródłem informacji o tym kontynencie. Po ukazaniu się tej publikacji spadł na Polaka deszcz zasłużonych nagród, wyróżnień i odznaczeń. Podróżnik zmarł w 1873 roku w Londynie. Dzisiaj jego nazwisko upamiętniają w Australii: pasmo górskie, dwa szczyty, jezioro, rzeka i miasto. Najwyższy szczyt Australii wciąż zaś nosi miano Góry Kościuszki.

Byli też inni

Wyprawa Strzeleckiego rozpoczęła polskie podróże dookoła świata. Do odzyskania przez nasz kraj niepodległości w 1918 roku, jeszcze kilkunastu naszych rodaków opłynęło glob dookoła. Byli wśród nich m. in. Seweryn Korzeliński, Stefan Pawlicki, Stanisław Bobelak, Grzegorz i Seweryn Bobrowscy, Benedykt Tyszkiewicz, Napoleon Żaba, Julian Fałat, Karol Lanckoroński, Hugo Zapałowicz, Modest Maryanski, Paweł Chrzanowski i Aleksander Laszenko. Przypominamy tutaj ich nazwiska, bo warte są tego. Większość z nich nie funkcjonuje w ogóle w zbiorowej swiadomości. Choć i my nie mamy miejsca, żeby się nimi zajmować szczegółowo, powiedzmy tylko tyle, że każdy z nich zasługiwałby na odrębny artykuł.

Na marginesie zauważmy też, że opłynięcie świata dookoła ma na swoim koncie także jeden z naszych największych pisarzy, uchodzący za najwybitniejszego marynistę w historii literatury światowej, czyli Joseph Conrad-Korzeniowski, który dokonał tego w latach 1878-1879 jako marynarz na kliprze Duke of Sutherland.

Trzeba jednak zrobić zastrzeżenie. Podróż dookoła świata żadnego z wyżej wymienionych (od Pawła Edmunda Strzeleckiego do Josepha Conrada-Korzeniowskiego), z oczywistych względów nie odbyła się pod biało-czerwoną banderą. Na taki rejs musieliśmy poczekać do lat trzydziestych XX wieku, czyli wspomnianego na początku artykułu rejsu Daru Pomorza i Władysława Wagnera.

Tomasz Falba

Fot. MD111/Wikimedia Commons, Wikipedia, Mass Ave 975/Wikipedia