Emerytury marynarskie: Kiedy polski marynarz może wystąpić o wcześniejszą emeryturę?

Dla polskiego marynarza, który chce nabyć prawo do wcześniejszej emerytury kluczowe jest to kiedy się urodził, jakie były okresy składkowe i nieskładkowe w jego przypadku, oraz czy wykonywana przez niego praca była świadczona, zgodnie z przepisami, w szczególnych warunkach, czy też nie. Marynarz powinien posiadać stosowne dokumenty, które te okoliczności potwierdzą (np. książeczka marynarska, umowy o pracę, zaświadczenia o zatrudnieniu etc.).

Konstrukcja systemu emerytalnego w Polsce opiera się na ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. u. Nr 162, poz. 1118 - z późniejszymi zmianami). Ustawa ta dzieli potencjalnych emerytów na trzy podstawowe grupy:
a) urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku,
b) urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, a także
c) urodzonych po 31 grudnia 1968 roku.
W zależności od daty urodzenia marynarz musi spełnić określone w ustawie warunki aby uzyskać prawo do świadczenia emerytalnego.

Praca w szczególnych warunkach

Ubezpieczonym marynarzom urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn (art. 32 ust. 1 ustawy). Z kolei zgodnie z przepisem art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym marynarzom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 

2) okres składkowy i nieskładkowy tj. odpowiednio 20 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn. Uwagi wymaga fakt, iż emerytura, o której mowa powyżej przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Co więcej art. 32 ww. ustawy, w kwestii wieku emerytalnego odsyła do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8, poz. 43). To rozporządzenie, w odniesieniu do osób wykonujących prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach w § 4 ustanawia wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, chcących nabyć prawo do wcześniejszej emerytury.

Marynarze

W odniesieniu do marynarzy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stanowi, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A, tj.:
- prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków,
- prace na statkach żeglugi śródlądowej (pracownicy zaliczeni do personelu pływającego, z wyjątkiem zatrudnionych sezonowo),
- prace na jednostkach pływających w portach morskich i stoczniach morskich,
nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
2. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach.

Emerytura pomostowa

Marynarze, którzy nie spełnili kryteriów uprawniających do przyznania prawa do świadczenia emerytalnego, wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS mogą rozważyć skierowanie do ZUS stosownego wniosku o emeryturę pomostową. Zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje marynarzom, który spełnią łącznie następujące warunki:
1. urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.,
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat – udowodniony na dzień 1 stycznia 2009 r.,
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
5. przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy lub art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach FUS,
6. po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3,
7. nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych w odniesieniu do prac w szczególnych warunkach wymienia prace rybaków morskich, prace na statkach żeglugi morskiej, prace na morskich platformach wiertniczych.

Wnioski

Reasumując, przedstawione powyżej przepisy są jak widać stosunkowo jasne, ale niestety w praktyce marynarze miewają liczne problemy z uzyskaniem pozytywnej decyzji z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Decyzje odmowne, które otrzymują marynarze w ww. zakresie spowodowane są niezaliczaniem przez ZUS do pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania pracy na statkach na rzecz zagranicznych armatorów lub niezaliczanie do warunków szczególnych okresów objętych dobrowolnym ubezpieczeniem w ZUS. Wadliwe rozumienie przepisów przez organy rentowe, wielokrotnie wymaga wszczęcia postępowania sądowego, które z reguły prowadzi do uchylenia negatywnej dla marynarza decyzji ZUS. Uwagi wymaga fakt, iż marynarz chcący nabyć prawo do wcześniejszej emerytury powinien posiadać jak najwięcej dokumentów i jest jeśli to możliwe świadków, którzy w toku ewentualnego postępowania sądowego udowodnią m.in. okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach i inne przesłanki niezbędne do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Mateusz Romowicz

http://www.kancelaria-gdynia.eu

Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.