Pracownicy związani z branżą morską, w tym wykonujący pracę poza granicami Polski, często zastanawiają się nad kryteriami, których spełnienie warunkuje ustalenie prawa do ich emerytury w Polsce. Najczęstsze problemy w procesie przyznawania prawa do świadczenia emerytalnego dotyczą wystąpienia do organu rentowego (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) przez marynarza z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę, z uwagi na charakter świadczonej pracy tj. czy praca była świadczona w szczególnych warunkach, czy też nie.
Konstrukcja systemu emerytalnego w Polsce opiera się na ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. u. Nr 162, poz. 1118 - z późniejszymi zmianami). Ustawa ta dzieli potencjalnych emerytów na trzy podstawowe grupy:
a) urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku,
b) urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, a także
c) urodzonych po 31 grudnia 1968 roku.
W zależności od kategorii należy spełnić określone w ustawie warunki aby uzyskać prawo do świadczenia emerytalnego.
Wcześniejsza emerytura – praca w szczególnych warunkach
Polski ustawodawca mając na względzie pełen wachlarz zawodów i prac, których wykonywanie wiąże się z narażaniem na szkodliwe czynniki, stworzył możliwość starania się przez pewne kategorie pracowników o przyznanie wcześniejszej emerytury. Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn (art. 32 ust. 1 ustawy). Zgodnie z przepisem art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:
1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz
2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. odpowiednio 20 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn).
Emerytura, o której mowa powyżej przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa. Przepis art. 32 omawianej ustawy, w odniesieniu do wieku emerytalnego odsyła w ustępie 4 do „przepisów dotychczasowych” (obowiązujących przed wejściem w życie przedmiotowej stawy). Chodzi w tym przypadku o Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8, poz. 43). To rozporządzenie, w odniesieniu do osób wykonujących prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach w § 4 ustanawia wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn.
Marynarze
W odniesieniu do marynarzy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stanowi, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A, tj.:
- prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków,
- prace na statkach żeglugi śródlądowej (pracownicy zaliczeni do personelu pływającego, z wyjątkiem zatrudnionych sezonowo),
- prace na jednostkach pływających w portach morskich i stoczniach morskich,
nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
2. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach.
Rybacy morscy
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV wykazu B (w tym między innymi):
- prace rybaków morskich,
- prace nurków
nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
1. osiągnął wiek emerytalny 55 lat dla mężczyzn w czasie zatrudnienia albo
w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia,
2. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał pracę wymienione w dziale IV wykaz B (wskazane w wykazie prace rybaków morskich).
Emerytura pomostowa
Osoby, które nie spełniły kryteriów uprawniających do przyznania prawa do świadczenia emerytalnego, wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS mogą zastanowić się nad wystąpieniem z wnioskiem o emeryturę pomostową. Zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1. urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.,
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat – udowodniony na dzień 1 stycznia 2009 r.,
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
5. przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy lub art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach FUS,
6. po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3,
7. nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych w odniesieniu do prac w szczególnych warunkach wymienia prace rybaków morskich, prace na statkach żeglugi morskiej, prace na morskich platformach wiertniczych.
Wnioski
Reasumując, omówione powyżej przepisy określają jasne i przejrzyste przesłanki warunkujące przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego. Jednakże w praktyce osoby związane z branżą morską napotykają szereg trudności i często otrzymują od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzje odmowne. Powyższe jest związane z niezaliczaniem przez organy rentowe do pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania pracy na rzecz zagranicznych armatorów. Wadliwe rozumienie przepisów przez organy rentowe, wielokrotnie wymaga wszczęcia postępowania sądowego, które z reguły prowadzi do uchylenia negatywnej decyzji ZUS. Niemniej jednak podkreślenia wymaga fakt, iż marynarz lub rybak chcący skutecznie dochodzić swoich praw przed sądem w ww. zakresie winien legitymować się dokumentami, które udowodnią m.in. okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Mateusz Romowicz , Alicja Bożek
http://www.kancelaria-gdynia.eu
facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz
Autorzy są radcami prawnymi w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.
Fot.Portal Morski
USD
EUR
CHF
GBP